Anonim şirketler, modern iş dünyasının temel taşlarından birini oluşturur ve bu şirketlerin yönetimi, profesyonel bir yapı gerektirir. Bu yapı içerisinde yönetim kurulu, şirketin en önemli organlarından biridir. Nasıl ki bir devletin yürütme görevini hükümet üstleniyorsa, anonim şirketlerde de bu görev yönetim kurulu tarafından yerine getirilir. Yönetim kurulu, şirketin hem iç işleyişinde hem de dış ilişkilerinde aktif bir rol oynar. Bu nedenle, yönetim kuruluna hem şirket içinde hem de şirket dışında önemli yetkiler verilmiştir. Ancak bu yetkiler, beraberinde sorumlulukları da getirir. Yönetim kurulu üyeleri, şirketin menfaatlerini korumak ve şirketin sürdürülebilirliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu sorumluluklar, hem hukuki hem de kamusal boyutlara sahiptir.

Bu çalışmada, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluklarına odaklanılacak ve özellikle hukuki sorumlulukları detaylı bir şekilde incelenecektir. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) bu konuda önemli düzenlemeler içermektedir. TTK m. 553, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna ilişkin genel bir çerçeve çizerken, TTK m. 549 ve devamı maddelerde ise özel sorumluluk halleri düzenlenmiştir. Bu bağlamda, yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğunun temel ilkeleri, sorumluluğu gerektiren durumlar, sorumluluk davası ve davanın şartları ele alınacaktır. Ayrıca, sorumluluğu sona erdiren haller de çalışmanın son bölümünde incelenecektir.

1. Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu

Anonim şirketler, büyük ölçüde profesyonel bir yapıya sahiptir ve bu yapı, şirketin yönetiminin pay sahiplerinden ziyade yönetim kurulu ve diğer yöneticiler tarafından gerçekleştirilmesini gerektirir. Bu durum, anonim şirketlerde “özden organ” ilkesinin geçerli olmadığı anlamına gelir. Yani, her pay sahibi aynı zamanda yönetici değildir. Şirketin yönetimi, yönetim kurulu üyeleri ve diğer yöneticiler tarafından yürütülür. Bu yöneticiler, şirketin menfaatlerini korumakla yükümlü olmalarına rağmen, zaman zaman şirkete veya pay sahiplerine zarar verebilecek eylemlerde bulunabilirler. Bu nedenle, TTK’da yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna ilişkin ayrıntılı hükümler yer almaktadır.

• 1.1. Sorumluluğun Sözleşmeye Dayanması

Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu, öncelikle şirketle aralarındaki sözleşmeye dayanır. TTK m. 553 uyarınca, yönetim kurulu üyeleri, şirketle olan sözleşmesel ilişkileri çerçevesinde hareket ederler. Bu nedenle, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu, sözleşmesel bir nitelik taşır. Şirketin uğradığı zararlar, bu sözleşmeye aykırı davranışlardan kaynaklanıyorsa, yönetim kurulu üyeleri bu zararlardan sorumlu tutulabilir.

• 1.2. Sorumluluğun Kusura Dayanması

TTK’ya göre, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu kusur sorumluluğudur. Yani, yönetim kurulu üyeleri, ancak kusurlu davranışları nedeniyle sorumlu tutulabilirler. TTK m. 553/1’de belirtildiği üzere, yönetim kurulu üyeleri, kanundan veya esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini kusurlu bir şekilde ihlal ettikleri takdirde sorumlu tutulurlar. Bu nedenle, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu, kusurun varlığına bağlıdır.

Ancak, yönetim kurulu üyelerinin kusurunun ispatı konusunda doktrinde farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı görüşlere göre, davacı, yönetim kurulu üyelerinin kusurunu ispatlamakla yükümlüdür. Diğer bir görüş ise, yönetim kurulu üyelerinin kusursuzluğunu ispatlamakla yükümlü olduğunu savunur. Bu görüş, Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) m. 112’de düzenlenen sözleşmesel sorumluluk ilkelerine dayanmaktadır. Bu maddeye göre, sözleşmeye aykırı davranan taraf, kusursuz olduğunu ispatlamakla yükümlüdür. Bu nedenle, yönetim kurulu üyelerinin kusursuzluğunu ispatlamakla yükümlü olduğu görüşü daha ağır basmaktadır.

• 1.3. Müteselsil Sorumluluk ve Farklılaştırılmış Sorumluluk İlkesi

Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu bakımından müteselsil sorumluluk ilkesi geçerlidir. TTK m. 557 uyarınca, birden fazla yönetim kurulu üyesi aynı zarardan sorumlu tutulabilir. Bu durumda, yönetim kurulu üyeleri, zarar gören tarafa karşı müteselsilen sorumlu olurlar. Ancak, TTK m. 557’de düzenlenen müteselsil sorumluluk, klasik müteselsil sorumluluktan farklıdır. Bu maddeye göre, yönetim kurulu üyeleri, kusurlarına ve durumun gerektirdiği ölçüde sorumlu tutulurlar. Yani, her yönetim kurulu üyesi, kendi kusuru oranında sorumlu tutulur. Bu durum, “farklılaştırılmış müteselsil sorumluluk” olarak adlandırılır.

• 1.4. Yetki ve Sorumluluk Arasında Orantılılık İlkesi

Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna ilişkin bir diğer önemli ilke, yetki ve sorumluluk arasındaki orantılılıktır. TTK m. 553/3 uyarınca, yönetim kurulu üyeleri, kendi kontrolü dışında kalan durumlardan sorumlu tutulamazlar. Bu madde, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun, sahip oldukları yetkilerle orantılı olması gerektiğini vurgular. Yani, yönetim kurulu üyeleri, ancak kendi yetkileri çerçevesinde sorumlu tutulabilirler.

2. Hukuki Sorumluluğu Gerektiren Haller

Yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğu, belirli durumlarda ortaya çıkar. Bu durumlar, TTK m. 553 ve devamı maddelerde düzenlenmiştir.

TTK m. 553/1 uyarınca, yönetim kurulu üyeleri, kanundan veya esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini kusurlu bir şekilde ihlal ettikleri takdirde, şirkete, pay sahiplerine ve şirket alacaklılarına karşı sorumludurlar. Bu sorumluluk, kusur sorumluluğudur ve yönetim kurulu üyelerinin kusurlu davranışları nedeniyle ortaya çıkar.

Ayrıca, TTK m. 553/2 uyarınca, yönetim kurulu üyeleri, görevlerini devrettikleri kişilerin eylemlerinden de sorumlu tutulabilirler. Ancak, bu sorumluluk, görevin devrinde makul özen gösterilmiş olması halinde ortadan kalkar.

Son olarak, TTK m. 553/3 uyarınca, yönetim kurulu üyeleri, kendi kontrolü dışında kalan durumlardan sorumlu tutulamazlar. Bu madde, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun sınırlarını belirler.

3. Özel Hükümler (TTK m. 549 vd.)

TTK, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna ilişkin genel hükümlerin yanı sıra, özel durumlarda sorumluluğu düzenleyen hükümler de içermektedir. Bu özel hükümler, yönetim kurulu üyelerinin belirli eylemlerinden dolayı sorumlu tutulabileceği durumları açıklar.

• 3.1. Belgelerin ve Beyanların Kanuna Aykırı Olması (TTK m. 549)

TTK m. 549, anonim şirketle ilgili olarak yanlış, hileli, sahte veya gerçeğe aykırı belgeler düzenleyen veya beyanlarda bulunan kişilerin sorumluluğunu düzenlemektedir. Bu maddeye göre, şirketle ilgili gerçeğe aykırı belgeler düzenleyen veya beyanlarda bulunan kişiler, bu eylemlerinden dolayı oluşan zararlardan sorumlu tutulacaktır. Bu sorumluluk, sözleşmesel sorumluluk ilkesine dayanmaktadır. Ayrıca, TTK m. 562/8’e göre, bu tür belgeleri sahte şekilde düzenleyen kişilere bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür.

Bu madde, özellikle şirketin finansal durumunu yanıltıcı bir şekilde sunan belgelerin düzenlenmesi durumunda uygulanır. Örneğin, şirketin bilançosunda veya gelir tablosunda gerçeğe aykırı bilgiler yer alması, bu maddenin ihlali anlamına gelir. Bu tür eylemler, şirketin pay sahiplerini, alacaklılarını ve diğer ilgili tarafları yanıltabilir ve ciddi zararlara yol açabilir. Bu nedenle, TTK m. 549, bu tür eylemlerde bulunan kişilerin hem hukuki hem de cezai sorumluluğunu düzenlemektedir.

• 3.2. Sermaye Hakkında Yanlış Beyanlar ve Ödeme Yetersizliğinin Bilinmesi (TTK m. 550)

Anonim şirketler, sermaye şirketleri olarak nitelendirilir ve sermaye, bu şirketlerin en önemli unsurlarından biridir. TTK m. 550, sermaye taahhüdünde bulunan kişilerin, taahhüt ettikleri sermayeyi tam olarak ödemedikleri veya ödeme yetersizliği bulunduğu halde, taahhüt edilmiş veya ödenmiş gibi gösteren kişilerin sorumluluğunu düzenlemektedir. Bu durumda, söz konusu kişiler, şirkete karşı müteselsilen sorumlu tutulacaktır. Ayrıca, TTK m. 562/9’a göre, bu tür eylemlerde bulunan kişilere üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası öngörülmüştür.

Bu madde, özellikle şirketin kuruluş aşamasında veya sermaye artırımı sırasında uygulanır. Sermaye taahhüdünde bulunan kişiler, taahhüt ettikleri sermayeyi tam olarak ödemekle yükümlüdür. Ancak, bu kişilerin ödeme yetersizliği bulunması veya taahhüt ettikleri sermayeyi ödememiş olmaları durumunda, şirketin finansal durumu ciddi şekilde etkilenebilir. Bu nedenle, TTK m. 550, bu tür eylemlerde bulunan kişilerin hem hukuki hem de cezai sorumluluğunu düzenlemektedir.

• 3.3. Değer Biçilmesinde Yolsuzluk (TTK m. 551)

Anonim şirketlerin malvarlığının korunması, şirketin sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşır. TTK m. 551, ayni sermaye veya devralınacak işletme ile ayınların değerlemesinde yolsuzluk yapan kişilerin sorumluluğunu düzenlemektedir. Bu maddeye göre, değerleme işleminde yolsuzluk yapan kişiler, oluşan zararlardan sorumlu tutulacaktır. Bu sorumluluk, kusur sorumluluğu esasına dayanmaktadır. Ayrıca, TTK m. 562/10’a göre, bu tür eylemlerde bulunan kişilere doksan günden az olmamak üzere adli para cezası öngörülmüştür.

Bu madde, özellikle şirketin malvarlığının değerlemesi sırasında uygulanır. Değerleme işlemi, şirketin finansal durumunu doğrudan etkileyen bir süreçtir. Bu nedenle, değerleme işleminde yolsuzluk yapılması, şirketin malvarlığının gerçek değerinin altında veya üstünde gösterilmesine yol açabilir. Bu durum, şirketin pay sahiplerini, alacaklılarını ve diğer ilgili tarafları yanıltabilir ve ciddi zararlara yol açabilir. Bu nedenle, TTK m. 551, bu tür eylemlerde bulunan kişilerin hem hukuki hem de cezai sorumluluğunu düzenlemektedir.

• 3.4. Halktan Para Toplamak (TTK m. 552)

TTK m. 552, bir şirket kurmak veya şirketin sermayesini artırmak amacıyla halka açık bir şekilde para toplanmasını yasaklamaktadır. Bu maddeye göre, halktan para toplayan kişiler ve bu eyleme onay veren yönetim kurulu üyeleri, toplanan paranın derhal Sermaye Piyasası Kurulu (“SPK”) tarafından belirlenen bir bankaya yatırılmasından müteselsilen sorumlu tutulacaktır. Bu sorumluluk, kusur şartı aranmaksızın uygulanacaktır. Ayrıca, TTK m. 562/11’e göre, bu tür eylemlerde bulunan kişilere altı aydan iki yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür.

Bu madde, özellikle şirketin sermayesini artırmak amacıyla halka açık bir şekilde para toplanması durumunda uygulanır. Bu tür eylemler, halkın güvenini kötüye kullanabilir ve ciddi finansal zararlara yol açabilir. Bu nedenle, TTK m. 552, bu tür eylemlerde bulunan kişilerin hem hukuki hem de cezai sorumluluğunu düzenlemektedir.

• 3.5. Anonim Şirket İçin Web Sitesinin Açılmaması (TTK m. 1524)

TTK m. 1524, denetime tabi olan sermaye şirketlerinin, kuruluşlarının ticaret siciline tescilinden itibaren üç ay içinde bir internet sitesi açmalarını ve bu sitede belirli bilgileri yayımlamalarını zorunlu kılmaktadır. Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi durumunda, yönetim kurulu üyeleri ve ilgili kişiler, oluşan zararlardan sorumlu tutulacaktır. Ayrıca, TTK m. 562/12’e göre, bu yükümlülüğü yerine getirmeyen kişilere yüz günden üç yüz güne kadar adli para cezası öngörülmüştür.

Bu madde, özellikle şirketin şeffaflığını artırmak amacıyla getirilmiştir. İnternet sitesi, şirketin finansal durumu, faaliyetleri ve diğer önemli bilgileri halka açık bir şekilde sunmasını sağlar. Bu nedenle, bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi, şirketin şeffaflığını azaltabilir ve pay sahiplerini, alacaklılarını ve diğer ilgili tarafları yanıltabilir. Bu nedenle, TTK m. 1524, bu yükümlülüğü yerine getirmeyen kişilerin hem hukuki hem de cezai sorumluluğunu düzenlemektedir.

• 3.6. Diğer Haller

TTK’da yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna ilişkin düzenlenen diğer haller arasında, birleşme, bölünme ve tür değişikliği işlemlerinde eksiklikler, şirketler topluluğunda hâkimiyetin hukuka aykırı kullanılması, pay sahibi sayısının bire düşmesi halinde yapılması gereken işlemlerin yapılmaması, müzakerelere katılma yasağının ihlali, şirketle işlem yapma ve şirkete borçlanma yasağı ile rekabet yasağının ihlali gibi durumlar yer almaktadır. Bu hallerde, yönetim kurulu üyeleri, görevlerini yerine getirirken kanunda belirtilen yükümlülükleri ihlal etmeleri veya yasaklanan fiilleri işlemeleri durumunda sorumlu tutulacaktır.

4. Sorumluluk Sigortası

TTK m. 361, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluk sigortası yaptırabilmelerine ilişkin yeni bir düzenleme getirmiştir. Bu maddeye göre, yönetim kurulu üyeleri, görevlerini yaparken kusurlarıyla şirkete verebilecekleri zararları sigorta ettirebilirler. Sigorta bedeli, şirket sermayesinin yüzde yirmi beşini aşarsa, bu durum halka açık şirketlerde SPK ve borsa tarafından duyurulacaktır. Bu düzenleme, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluklarını sınırlandırmak ve şirketin menfaatlerini korumak amacıyla getirilmiştir.

5. Kamu Borçlarından Sorumluluk

Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu, yalnızca şirketle olan sözleşmesel ilişkilerle sınırlı değildir. Aynı zamanda, kamu hukuku alanında da çeşitli sorumlulukları bulunmaktadır. Bu sorumluluklar, özellikle şirketin kamu borçlarıyla ilgili olarak ortaya çıkar. Kamu borçları, devletin veya diğer kamu kurumlarının alacaklarını ifade eder ve bu alacakların tahsili, 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Ayrıca, Vergi Usul Kanunu’nun 10. maddesi de yönetim kurulu üyelerinin kamu borçlarından sorumluluğuna ilişkin hükümler içerir.

Ancak, bu çalışmanın kapsamı, yönetim kurulu üyelerinin kamu borçlarından sorumluluğunu detaylı bir şekilde incelemeyi içermemektedir. Bu nedenle, bu konuya yalnızca genel hatlarıyla değinilecek ve asıl odak noktası, yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğu ve sorumluluk davasına ilişkin şartlar olacaktır.