HACZEDİLEN MALA İLİŞKİN İSTİHKAK İDDİASI VE İSTİHKAK DAVASI
Bir borçlu hakkında haciz yapıldığı zaman, borçlunun olduğu düşünülen bir mala haciz konulur ve borçlu yahut bir başka üçüncü kişi o malın üçüncü kişiye ait olduğunu iddia ederse, bu malın mülkiyetinin kime ait olduğunun belirlenmesi gerekecektir. Bu sebeple açılan davaya istihkak davası denir.
1. Genel Olarak Hacizde İstihkak
Haczedilen bir malın üçüncü kişiye ait olduğu iddia edildiği zaman hacizde istihkak davası gündeme gelecektir. İcra İflas Kanunu madde 96 ve devamında düzenlenen hacizde istihkak usulüne göre bir mal haczedilirken o malın üçüncü bir kişiye ait olduğu iddia edilirse haciz tutanağına bu durum yazılır ancak yine de o mal haczedilmiş sayılır.
Kimi zaman haczedilen mal gerçekten başka bir kişiye ait iken kimi zaman borçlu kötü niyetli olarak sanki o mal başka bir kişiye aitmiş gibi yaparak hacze engel olmaya çalışmaktadır. Bu durumlarda mal borçlunun elinde olabileceği gibi bir başka kişinin elinde de bulunuyor olabilir. Her iki durumda da benzer ancak birbirinden farklı sonuçları bulunan hacizde istihkak süreci takip edilecektir.
Hacizde istihkak sürecinin amacı o malın mülkiyetinin kesin surette kime ait olduğunun tespit edilmesi değildir. Bu süreç sonunda malın üzerinde kimin hakimiyetinin olduğu ve o malın ilgili icra dosyasından haczedilip haczedilemeyeceği tespit edilir.
Kural olarak öncelikle borçlunun elinde bulunan ve başka kimsenin mülkiyet iddiasında bulunmadığı malları haczedilir. Bunlar borçluya ait çekişmesiz mallardır. Ancak bunlar borcu kapatmak için yeterli gelmezse borçlunun da hak sahibi olabileceği çekişmeli mallar haczedilir. Bahse konu çekişmeli mallar eğer borçlunun elinde ise bunlara el konulabilir. İstihkak süreci el konulma sonrasında yürütülür.
Çekişmeli addedilen bu mallar üçüncü kişinin hakimiyetinde ise haciz yine yapılabilir. Ancak üçüncü kişi bu mallara el konulmasını istemediği takdirde mal üçüncü kişinin elinden alınamaz ve yediemin sıfatı ile üçüncü kişinin elinde bırakılır.
Buna ek olarak, istihkak iddiası mülkiyet hakkına dayanmak zorunda da değildir. Rehin hakkı da öncelikli haklardan olup rehnedilmiş malın haczedilmesi halinde rehin hakkı sahibi üçüncü kişi istihkak iddiası ileri sürebilir. Bu durumda istihkak davasında rehin hakkının gerçekten var olup olmadığı irdelenecek ve üçüncü kişi haklı bulunursa haciz imkânı ortadan kalkacaktır.
Hacizde istihkak prosedürü haczedilmek istenen malın kimin elinde olduğuna göre değişmektedir. Buna göre iki farklı usul bulunmaktadır. Bunlardan ilki, malın borçlunun elinde olması veya borçlu ile üçüncü kişinin birlikte elinde bulunmasıdır. Diğer durumda ise, haczedilmek istenen mal doğrudan üçüncü kişinin elinde bulunmaktadır.
2. Malın Borçlunun Elinde veya Borçlu ile Birlikte Üçüncü Kişi Elinde Olması
Haciz esnasında borçlunun elinde olan bir mal için borçlu ya da üçüncü kişi o malın borçluya ait olmadığını ileri sürebilir. Borçlu malın mülkiyetinin veya rehin hakkının bir başkasına ait olduğunu iddia edebileceği gibi üçüncü bir kişi de malın borçluya değil kendisine ait olduğunu iddia edebilir. Bu durum hem malın tek başına borçluda olduğu durumda hem de malın borçlu ile istihkak iddiasında bulunan üçüncü kişinin birlikte elinde olması ihtimalinde gerçekleşebilir. Her iki durumda da bu iddialar tutanağa geçirilir ve mala haciz konmuş olur.
İstihkak iddiasının haciz esnasında sürülmüş olması şartı bulunmamaktadır. Haczin borçlu ya da üçüncü kişi tarafından öğrenilmesinden itibaren 7 gün içerisinde istihkak iddiası ileri sürülebilir. Haczin öğrenildiği tarihten sonraki 7 gün içerisinde istihkak iddiası ileri sürülmediği takdirde haciz kesinleşecektir.
İstihkak iddiasının ileri sürülmesi halinde dosyanın taraflarına bu husus bildirilir. Bu bildirimin kendilerine yapılması üzerine 3 gün içerisinde alacaklı ya da üçüncü kişi istihkak iddiasına karşı borçlu istihkak iddiasına itiraz etmelidir. Süresinde itiraz yapılmadığı takdirde haciz kalkar. Eğer mülkiyet değil rehin hakkı ileri sürülmüşse süresinde itiraz edilmemesi halinde haciz, rehinden sonraki sıraya yazılarak devam edilir.
Yasal süre olan 3 gün içerisinde alacaklı ya da borçlu itiraz ettiği takdirde icra müdürü dosyayı İcra Hukuk Mahkemesine gönderecektir. İcra mahkemesi hâkimi bu durumda ilk olarak takibin devamına veyahut takibin ertelenmesine karar verecektir. Bu karar genellikle dosya üzerinden verilmekle beraber hâkim gerek gördüğü takdirde tarafları çağırıp dinleyebilir.
Uygulamada hâkimler, istihkak iddiasına itiraz edilmesi halinde genellikle takibin ertelenmesine karar vermektedir. Burada sözü edilen takibin ertelenmesi yalnızca çekişme konusu hacizli mal açısından uygulanacak olup çekişme bulunmayan malların haczi ve bunların satışı mümkündür.
İstihkak iddiasının haksız şekilde alacaklıyı zarara uğratmasının önüne geçmek amacıyla istihkak iddiasında bulunan borçlu ya da üçüncü kişiden alınmak üzere teminat belirlemektedir. Bu teminat mevcut delillerin mahiyetine uygun olarak hâkim tarafından belirlenmektedir. Belirlenen teminat yatırılmazsa veya hâkim, istihkak iddiasının kötü niyetle sırf satış işlemlerini ertelemek maksadı ile yapıldığına kanaat getirirse takibin devamına karar verilir. Takibin devamına ilişkin verilen karar kesin olup itiraza tabi değildir.
Bu ilk süreçten sonra takibin devamına yahut ertelenmesine ilişkin mahkeme kararı kendisine tebliğ veya tefhim edilen üçüncü kişi, tebliğ ya da tefhimden itibaren 7 günlük süre içerisinde aynı mahkemede istihkak davası açmak zorundadır. Süresi içerisinde bu dava açılmazsa istihkak iddiasından vazgeçmiş sayılır ve o mal üzerindeki çekişme ilgili icra takibi bakımından son bulur. Alacaklı artık haczettiği bu malın satışını talep edebilir.
Üçüncü kişi bu durumda alacaklıya karşı hakkını kaybedecekse de şartları varsa icra takibinin borçlusuna karşı sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca başvuruda bulunabilecektir.
Malın borçlunun elinde ya da üçüncü kişi ile birlikte haczedilmesi halinde borçlunun malın maliki olduğuna dair karine bulunmaktadır. Üçüncü kişi süresinde açtığı istihkak davasında malı ne şekilde iktisap ettiğini, hacizli malın maliki ya da rehin hakkı sahibi olduğunu ve malın niçin borçlunun elinde bulunduğunu ispat etmelidir.
İstihkak davası sona ermeden önce hacizli mal satılmış ve paraya çevrilmişse artık malın bedeline ilişkin olarak istihkak süreci işletilecektir.
3. Malın Tamamen Üçüncü Kişinin Elinde Olması
Haczedilen mal, üçüncü kişinin hakimiyetinde iken haczedildi ise ve bu mala ilişkin o üçüncü kişi istihkak iddiası ileri sürerse mal haczedilir ancak üçüncü kişinin rızası yoksa elinden alınmaz. Bu halde istihkak iddiasında bulunan üçüncü kişi yediemin sıfatıyla malı elinde bulundurmaya devam eder.
Malın üçüncü kişi elinde bu şekilde haczedilmesi durumunda malın borçluya ait olduğu alacaklı tarafından ispat edilmelidir. Görüldüğü üzere, malın borçlu elinde haczi usulündeki en önemli fark ispat yükünün hangi tarafta olacağına ilişkindir.
Üçüncü kişinin elindeki malı haczeden icra dairesi, üçüncü kişinin istihkak iddiası üzerine alacaklıya istihkak davası açması için 7 günlük süre tanır. Alacaklı bu süre içerisinde istihkak davası açmaz ise o mala ilişkin haczinden vazgeçmiş sayılır ve mal üzerindeki haciz sona erer.
Malın üçüncü kişinin elinde haczedilmesi halinde alacaklı istihkak davası ile malın borçluya ait olduğunu ispat edene kadar bu malın satış işlemlerine geçilmez. Yani ayrıca bir takibin ertelenmesi kararı verilmesine gerek bulunmamaktadır.
4. İstihkak Davası Hangi Mahkemede Açılır?
Haciz sırasında ileri sürülen istihkak iddialarına ilişkin açılacak olan istihkak davalarında görevli mahkeme, İcra Hukuk Mahkemesidir. Yer bakımından yetkili mahkeme ise icra takibini yürüten icra dairesinin bağlı bulunduğu yer mahkemesidir. Yani, bu davalar için icra takibi hangi icra dairesinde ise o yerdeki İcra Hukuk Mahkemesinde açılmalıdır.
5. İstihkak Davasının Tarafları Kimlerdir?
İstihkak davasında kimin davacı, kimin davalı taraf olacağı, malın kimin elinde haczedildiğine bağlı olarak değişkenlik gösterecektir. Mal borçlunun elinde haczedildi ise, buna rağmen malın kendisine ait olduğunu iddia üçüncü kişi tarafından dava açılmalıdır. Bu halde, davacı taraf üçüncü kişi olacak ve davalı ise malı haczeden alacaklı olacaktır. Buna bağlı olarak da malın kendisine ait olduğuna ilişkin ispat yükü üçüncü kişi üzerinde olacaktır.
Mal tamamen üçüncü kişinin elinde bulunduğu halde haczedilirse buna rağmen malın borçluya ait olduğunu iddia eden alacaklının istihkak davasını açması beklenmektedir. Malın borçluya ait olduğuna ilişkin ispat yükü alacaklı üzerinde olacaktır. Dolayısıyla, bu halde davacı icra takibi alacaklısı olurken davalı ise hacizli malın kendisine ait olduğunu iddia eden üçüncü kişi olmaktadır.
6. İstihkak Sürecinde Süreler
İstihkak süreci için ilk olarak iddianın ileri sürülmesi gerekmektedir. Bu iddia borçlu ya da üçüncü kişi tarafından haciz öğrenildikten itibaren 7 gün içerisinde ileri sürülmelidir. Bu sürenin kaçırılması halinde malın geçerli şekilde haczedildiği varsayılacak ve satış işlemlerine geçilebilecektir.
İstihkak iddiası ileri sürüldü ise bu iddiaya karşı alacaklı ya da malın kendisine ait olduğunu iddia eden borçlunun istihkak iddiasına karşı itiraz süresi 3 gündür. Bu sürenin kaçırılması halinde mal, üçüncü kişiye ait kabul edilir ve mal üzerindeki haciz kalkar.
İstihkak iddiasına karşı itiraz da yapıldı ise bir sonraki aşama olarak artık istihkak davasının açılması gerekmektedir. Yukarıda açıklandığı üzere, mal borçlunun elinde iken haczedildi ise, malın kendisine ait olduğunu iddia eden üçüncü kişi tarafından 7 gün içerisinde istihkak davası açılmalıdır. Bu süre, icra mahkemesinin takibin devamına ya da ertelenmesine ilişkin verdiği kararı ilgililere tebliğ etmesi üzerine başlayacaktır. Mal, üçüncü kişi elinde haczedildi ise bu kez alacaklının istihkak davası açması gerekmektedir. Alacaklı davasını, istihkak iddiasında bulunulması üzerine icra dairesinin alacaklıya tanıyacağı 7 günlük süre içerisinde açması gerekmektedir.
Haciz uygulamalarında genel olarak süreler çok önemli olmakla birlikte istihkak süreci işletilmesi için de kanuni süreler içerisinde hareket edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde hak kayıpları yaşanması muhtemeldir.
7. İstihkak Davasının Sonuçları
Alacaklı ya da üçüncü kişi tarafından açılan istihkak davası sonucunda malın borçluya ait olduğuna karar verilirse haciz ve satış işlemleri kaldığı yerden devam eder. Bununla birlikte bahse konu istihkak davasında verilen karar kesin hüküm teşkil etmez. Bu davada verilen karar yalnızca ilgili icra takibindeki haciz işlemi açısından sonuç doğurur.
Takibin ertelenmesine karar verilmiş, ancak dava sonunda malın borçluya ait olduğuna karar verilmiş ise alacaklının bu dava sebebiyle alacağına geç ulaşması sebebiyle geciken miktarın yüzde yirmisinden (%20) aşağı olmamak üzere üçüncü kişiden tazminat alınmasına karar verilir. Ancak, takibin ertelenmesine karar verilmemişse bu tazminata da karar verilmez.
Dava sonucunda üçüncü kişinin iddiası kabul edilirse, mülkiyet hakkı iddia edildi ise mal üzerindeki haciz kalkar, rehin hakkı ileri sürüldü ise üçüncü kişinin hakkı zedelenmeyecek şekilde haciz devam eder. Bu halde üçüncü kişinin rehin hakkı hacze göre önceliklidir.
Üçüncü kişinin istihkak iddiası kabul edildiği takdirde alacaklının kötü niyetli olarak istihkak iddiasına itiraz ettiği anlaşılırsa haczedilen malın değerinin yüzde on beşinden (%15) az olmayacak şekilde belirlenecek olan tazminatın alacaklıdan alınarak üçüncü kişiye verilmesine karar verilir.
İstihkak iddiasına itiraz etmiş olmak tek başına alacaklının kötü niyetini ispatlamaya yeterli değildir. Alacaklının itirazında açıkça kötü niyetli olduğu ispat edilmelidir. Bu davada verilen tazminata ilişkin kararlar, icra hukukuna özgü götürü bir tazminat olup haksız yere malı haczedilen 3. kişi gerçek zararını genel hükümlere göre ayrıca talep edebilir.