Trafidar, Türkiye merkezli RADARSAN Radar Teknolojileri A.Ş. tarafından geliştirilen, dünyanın ilk doğuştan yapay zekâ tabanlı modüler trafik radar sistemidir. Trafidar, 10 yıllık Ar-Ge çalışmaları sonucunda geliştirilmiştir ve Türkiye’nin trafik radar sistemlerinde dışa bağımlılığını azaltmayı hedeflemektedir. Ürünün fiyatı açıklanmamıştır ancak yurtdışındaki benzer ürünlerin fiyatı 20-30.000 EUR civarındadır.

1. Trafidar’ın Özellikleri

• 1.1. Yapay Zekâ ve Modüler Yapı
• Trafidar, yapay zekâ, makine öğrenimi ve büyük veri teknolojileri kullanılarak geliştirilmiştir.
• Sistem, gece-gündüz ve her türlü hava koşulunda (kızılötesi teknoloji ile) çalışabilir ve operatör müdahalesi olmadan tamamen otonom çalışır.
• 1.2. Tespit Kapasitesi
• Hız ölçümü: 160 mph’ye (yaklaşık 257 km/s) kadar hızları % 0,5 doğruluk oranıyla ölçer.
• Plaka tanıma: % 99’un üzerinde doğrulukla plaka tespiti yapar ve bu özelliğiyle diğer sistemler için referans cihaz olarak kabul edilir.
• Araç bilgileri: Dört şeride kadar araçların hızını, plakasını, markasını, modelini, tipini, rengini ve GPS konumunu tespit ederek Emniyet Genel Müdürlüğü’nün PolNet ağına anlık veri aktarır.
• Emniyet kemeri ve cep telefonu kullanımı gibi ek ihlalleri tespit edebilir.
• 1.3. Esnek Kullanım
• Sabit direklere monte edilebilir, araçlara veya tripodlara yerleştirilerek mobil olarak kullanılabilir. Bu esneklik, farklı senaryolarda etkin kullanım sağlar.
• Özellikle hastane, okul gibi yoğun trafik alanlarında ve şehirlerarası yollarda denetim için kullanılır.
• 1.4. Trafidar’ın Kullanım Alanları ve Avantajları
• Trafik Güvenliği: Hız ihlalleri, emniyet kemeri takmama ve cep telefonu kullanımı gibi trafik kurallarına aykırı davranışları tespit ederek kazaların önlenmesine katkıda bulunur.
• Otonom Çalışma: Operatör müdahalesine gerek duymadan çalışması, trafik ekiplerinin iş yükünü azaltır ve denetim süreçlerini hızlandırır.
• Veri Aktarımı: Tespit edilen ihlaller anlık olarak PolNet’e iletilir ve cezalar e-Devlet üzerinden sürücülere bildirilir.
• 1.5. Cihaz sertifikaları, onayları ve teknik özellikleri

Cihaz teknik özelliklerini tablo halinde görebileceğiniz bir belge bulunamadı. Cihaz, muhtemelen 2018 yılında TSE tarafından yayınlanan TSE 13787, 13788, 13789 standartlarından birisine uyumlu olarak üretilmiştir. Muadil yabancı ürünlere baktığımızda, TSE belgesinin yanında cihazın bazı sertifikalara sahip olması gerektiği görülüyor;

• IP Koruma Sınıfı: Cihazın toz, düşme, nem ve sıcaklık değişikliklerine karşı dayanıklılığını ifade eder. IP derecesi 60’tan düşük olmamalıdır.
• CE Sertifikası: Ürünün Avrupa Birliği güvenlik, sağlık ve çevre koruma gereksinimlerine uygun olduğunu gösterir.
• EMC Uyumluluğu: Cihazın elektromanyetik ortamlardan etkilenmemesi ve çevresindeki elektronik cihazları etkilememesi gerekir.
• Biyolojik Etki: Cihazın yaydığı ışınların insanlar ve diğer canlılar üzerindeki etkisinin sağlık açısından güvenli olması gerekir.

Radarsan sayfasında bu sertifikalar ile ilgili bir bilgi yok, TSE belgesi hakkında da bilgi yoktur. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından çıkarılan Hız İhlal Tespit Donanımları Muayene Yönetmeliği’ne göre hız tespit radarlarının 12 ayda bir muayene edilmesi gerekiyor. Muayene süresi geçmiş veya muayenesi olmayan cihazlar kullanılamaz, bu cihazlar ile kesilen cezalar geçersizdir. Muayene zorunluluğu, tüm EDS sistemleri içinde geçerlidir. Hız ihlali cezası alan herkes, hız tespitinde kullanılan cihazların muayene belgelerini sorgulamalıdır. İlgili makamlar bu belge talep edildiğinde göstermek zorundadırlar.

2. Ölçüm doğruluğu

Trafidar’ın ölçüm doğruluğu % 0,5 (Binde 5) olarak belirtilmiştir. Bu doğru ise çok iyi bir değerdir. Bunu muayene belgesine bakarak öğrenebiliriz. Çünkü bu bilginin +/- km/h olarak belgede belirtilmesi lazımdır. Bindiğimiz araçların hız ölçme doğruluğu +/- 3 km/h tir. Takograf takılı araçlarda bu doğruluk +/- 6 km/h tir. Bu farklılıklardan kaynaklanan durumlarda, nasıl bir karar verilmelidir?

3. Radar ölçüm sonuçlarına göre otomatik ceza yazılabilir mi?

Radar ölçüm sonuçlarına göre, hız ihlallerinde otomatik ceza yazılabilmektedir. Bu uygulama AB ülkelerinde de yaygındır. Ancak, ceza tutanağına aracı kullanan sürücünün görüldüğü bir resim de eklenmesi, aracı kimin kullandığının belli olması açısından gerek vardır.

Ancak, emniyet kemeri takmama ve cep telefonu kullanma durumlarında otomatik ceza uygulamasının, teknik olarak yanlış değerlendirme yapılabileceği için uygun olmayacağını değerlendiriyorum. Avrupa ülkelerindeki uygulamalara baktığımızda, emniyet kemeri ve cep telefonu ve benzeri cihaz kullanımı ile ilgili cihaz tarafından yapılan tespit ile ilgili bilgi ve görseller görevli personel tarafından incelendikten sonra kesinleştirilmektedir ve sonra online veya elle ceza tutanağı düzenlenmektedir.

4. Yüksek hızla gitmenin sonuçları

• Çevresel Etki: Daha çok zararlı emisyon üretir, çevreyi kirletir.
• Araç Yıpranması: Araç parçaları daha çok aşınır ve arızalanır. Yedek parçaların büyük kısmı ithal olduğundan döviz maliyeti artar.
• Titreşim ve Gürültü: Daha çok titreşim ve gürültüye neden olur. Bu da insan ve diğer canlıların sağlığına zararlı olabilir.
• Kaza Riski: Görüş alanı daralır, yol üzerindeki tehlikeler fark edilemez, fren mesafesi uzar; bu da kaza riskini artırır.
• Ölüm ve Hasar Oranı: Yüksek hızlardaki kazalarda ölüm oranı artar, hasar büyük olur.
• Yaya Güvenliği: Yayaların hayatta kalma şansı; 30 km/h hızda %90, 45 km/h hızda %50, 80 km/h hızda ise %0’dır.

Hızda %5 oranında bir düşüşte, ölümlü trafik kazaları % 30 azalmaktadır. Bu nedenle; Avrupa ülkelerinde gerek şehir içi, gerekse şehir dışı hız limitlerini düşürülmektedir. Almanya hususi araçlar için hız limit olmayan otobanlarda 120 km/h hız limiti koymayı tartışmaktadır.

5. Ne yapılması gerekir?

• Aynı konu ile ilgili olarak farklı bakanlıklar farklı cezaları aynı anda uygulayabilmektedir. Koordinasyon sağlanarak mükerrer ceza verilmesi önlenmelidir.
• Mevzuat gözden geçirilmeli, eksik düzenlemeler tamamlanmalıdır. 2012’de yayımlanması gereken Sürücü Çalışma Yönetmeliği hâlâ yürürlükte değildir.
• Denetim ekiplerine veri indirme cihazları ve analiz yazılımı sağlanmalıdır. Ekipler sadece 2-3 günlük kayıtları denetleyebilmekte ve birçok ihlal tespit edilememektedir.
• İhlaller ciddiyetine göre sınıflandırılmalı, cezalar kademeli olarak artırılmalı ve kişi, yönetici ve şirkete ayrı ayrı uygulanmalıdır.
• Cezalar gelir düzeyine göre orantılı olmalıdır. Ancak bunun için kayıt dışı ekonomiyle mücadele edilmelidir.
• 12/24 ay içinde tekrar etmeyen ihlallerin kayıtları sıfırlanmalıdır.
• Denetim ekiplerinin teknik yeterliliği artırılmalı, mobil denetim ekipleri kurulmalı ve teknik uygunluk denetimi yönetmeliği çıkarılmalıdır.
• Hız sınırları güncellenmeli, trafik levhaları fizik kurallarına uygun olarak konumlandırılmalı ve görünür olmalıdır.
• Kamyonlar 90 km/h, otobüsler 100 km/h ile sınırlandırılmalı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ilgili servisleri yetkilendirmelidir.
• Araç muayenelerinde ADAS sistemlerinin kalibrasyonu ve çalışırlığı denetlenmelidir.
• Hız sınırlandırıcı donanım kusurları ağır kusur olarak değerlendirilmelidir.
• Yol kenarı tesisleri geliştirilmelidir. Şehir içinde azami hız 70 km/h, otobanlarda ise 120 km/h ile sınırlandırılmalıdır.
• Trafidar dışında başka yapay zekâ destekli radarlar da vardır. Yapay zekâ hatasızlık garantisi değildir; cezalara görsel eklenmeli ve uzmanlarca incelenmelidir.
• İlkokuldan itibaren trafik eğitimi verilmelidir. Sürücü kursları ve sürücülerin periyodik eğitimleri zorunlu olmalıdır.
• Yasal düzenlemeler yapılırken trafik STK’larının görüşü alınmalıdır.
• Devlet, sorumluluklarını eksiksiz yerine getirmeli, kusurlarının bedelini vatandaşa yüklememelidir.
• Trafik alanında yetki dağınıklığı vardır. Gerekirse "Trafik Bakanlığı" kurulmalıdır.

Trafikte kendinizi koruyunuz!

Bilal YEŞİL

Elektrik Elektronik Mühendisi

AETR Sözleşmesi ve Takograf Danışmanı

Türkiye Trafik Kazaları Önleme Derneği Yönetim Kurulu Üyesi