Türk Medeni Kanunu'nun (“TMK”) 166. maddesi, evliliğin belirli bir süreden sonra karşılıklı anlaşarak sona erdirilmesine olanak tanımaktadır. TMK m. 166/3, bir yılını tamamlayan evlilikler için anlaşmalı boşanmayı mümkün kılar. Eşler, anlaşmalı boşanma için bir boşanma protokolü ile birlikte mahkemeye başvurur ve ardından bir duruşmada, hâkim huzurunda boşanma taleplerini açıkça ifade ederler. Bu süreç, çoğunlukla tek celsede sonuçlanır.

Anlaşmalı boşanma, TMK’da belirtilen boşanma sebepleri arasında yer almaktadır. Evlilik birliğinin temelinden sarsıldığını ve ortak yaşamın çekilmez hale geldiğini kabul eden eşler, anlaşmalı boşanma başvurusu yapabilir. Anlaşmalı boşanmanın gerçekleşebilmesi için bazı yasal şartların yerine getirilmesi gerekmektedir.

TMK m. 166/3'te, evlilik birliği temelinden sarsılmış olan ve birlikte yaşamın mümkün olamayacağı konusunda anlaşan eşlerin boşanabilmesi için belirtilen şartlar net bir şekilde açıklanmıştır. Evliliğin en az bir yıl sürmüş olması, eşlerin karşılıklı olarak boşanmayı kabul etmesi, hâkim huzurunda açık irade beyanı yapılması ve boşanmanın mali sonuçları ile çocukların durumu hakkında yapılacak düzenlemelerin uygun bulunması gereklidir.

1. Anlaşmalı Boşanmanın Şartları

Anlaşmalı boşanmanın gerçekleşebilmesi için yerine getirilmesi gereken şartlar aşağıdaki gibidir:

• 1.1. Evlilik Birliğinin En Az 1 Yıl Sürmesi

Evlilik, nikâh tarihinden itibaren en az bir yıl sürmelidir. Eğer bu süre tamamlanmadan boşanma davası açılırsa, dava kabul edilmez ve bu durumda dava çekişmeli boşanma davasına dönüşür. Evlilik süresi bir yıl dolmadan açılan davalarda mahkeme, tarafların delillerini toplayarak boşanma hakkında karar verir. Ancak, çekişmeli olarak açılmış bir boşanma davası daha sonra anlaşmalı boşanma davasına dönüşebilir. Ancak bu durum, boşanmanın özel sebeplerden değil, genel sebeplerden (şiddetli geçimsizlik gibi) açılmış olmasına bağlıdır.

• 1.2. Eşlerin Birlikte Dava Açması veya Birinin Diğerinin Davasını Kabul Etmesi

Anlaşmalı boşanma için eşlerin birlikte dava açması ya da bir eşin açtığı davayı diğerinin kabul etmesi gerekmektedir. Bu durumda, boşanma davası sadece genel sebeplere (örneğin şiddetli geçimsizlik) dayanmamalıdır. Boşanmanın özel sebeplere (zinası, terk edilmesi gibi) dayandığı durumlar için anlaşmalı boşanma mümkün değildir.

• 1.3. Eşlerin Serbest İrade Beyanı

Anlaşmalı boşanma davasında hâkim, eşlerin duruşmada açık iradelerini serbestçe beyan etmelerini istemektedir. Bu, kamu düzenine ilişkin bir şarttır. Hâkim, eşlerin birbirine baskı yapmadan, özgür iradeleri ile boşanmayı kabul ettiklerini denetler. Eşlerin, avukatları yerine doğrudan mahkeme huzurunda dinlenmeleri gerekmektedir. Ayrıca, tarafların aynı hâkim tarafından ve birlikte dinlenmesi gerekmektedir; dolayısıyla her iki tarafın ayrı ayrı dinlenmesi ya da SEGBİS gibi yöntemlerle boşanma gerçekleşmesi mümkün değildir.

• 1.4. Boşanma Protokolünün Uygun Bulunması

Eşlerin mali konularda ve çocukların durumu hakkında anlaşmaları gerekmektedir. Bu anlaşmalar, boşanma protokolü ile mahkemeye sunulmalıdır. Hâkim, bu protokolü inceleyerek anlaşmaların uygunluğunu değerlendirir. Eğer hâkim, anlaşmaların uygun olduğunu düşünürse, boşanma gerçekleşir. Ancak hâkim, anlaşmaya müdahale edebilir ve taraflara önerilerde bulunabilir. Eğer taraflar, hâkimin önerilerine uyarsa, boşanma gerçekleşebilir. Eğer anlaşmazlık yaşanırsa, dava çekişmeli boşanma davasına dönüşür.

2. Anlaşmalı Boşanmanın Detayları

• 2.1. Mali Konularda Anlaşma

Anlaşmalı boşanma protokolünde, tarafların maddi ve manevi tazminat talepleri ve yoksulluk nafakası hususunda açıkça anlaşmış olmaları gerekmektedir. Bu taleplerin mahkemeye sunulması ve hâkimin bu talepleri uygun bulması gereklidir. Tazminatın türü (maddi mi manevi mi) ve yoksulluk nafakası talepleri de protokolde belirtilmelidir. Eğer taraflar, tazminat taleplerini saklı tutarak boşanma istiyorlarsa, bu durum anlaşmalı boşanma davasını imkânsız kılacaktır.

• 2.2. Çocuklarla İlgili Anlaşma

Eğer boşanma sırasında çocuk varsa, velayet ve çocukların geleceği ile ilgili anlaşmalar yapılmalıdır. Bu anlaşma üç ana başlık altında ele alınır: iştirak nafakası, velayet ve kişisel ilişki. Her üç konuda da tarafların anlaşmış olması ve mahkemenin bu anlaşmayı uygun bulması gerekir. Çocuklar için iştirak nafakası talep edilebilir ve bu konuda bir düzenleme yapılmalıdır. Ayrıca, velayet konusunda da tarafların anlaşması gereklidir. Velayeti almayan tarafın çocukla olan kişisel ilişkisi de belirlenmeli ve bu görüşme zamanları mahkeme tarafından uygun bulunmalıdır.

• 2.3. Anlaşmalı Boşanma Davası Nerede Açılır?

Anlaşmalı boşanma davası, genel yetki kuralına göre eşlerden birinin yerleşim yeri (ikametgâh) ya da eşlerin son 6 ay birlikte oturduğu yerin aile mahkemesinde açılmalıdır. Ancak taraflar, anlaşmalı olarak Türkiye'deki herhangi bir mahkemede dava açma konusunda anlaşabilirler. Görevli mahkeme her durumda aile mahkemesidir. Aile mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise asliye hukuk mahkemeleri devreye girer.

• 2.4. Anlaşmalı Boşanma İçin Ne Yapılmalı?

Anlaşmalı boşanma davası açmak için ilk olarak bir boşanma protokolü hazırlamak gerekmektedir. Bu protokolde, boşanma ile ilgili tüm şartlar (mali anlaşmalar, çocukların durumu gibi) yer almalıdır. Ardından, boşanma dilekçesi ile birlikte mahkemeye başvurulmalıdır. Başvuru sonrası gerekli harçlar ödenir ve dava açılmış olur. Mahkeme, başvuruyu kabul ederek taraflara bir duruşma günü verir. Duruşma günü geldiğinde, tarafların her ikisi de duruşmaya bizzat katılmak zorundadır.

• 2.5. Anlaşmalı Boşanma Kaç Celsede Sonuçlanır?

Anlaşmalı boşanma davaları genellikle tek celsede sonuçlanır. Ancak bazı durumlarda, hâkim protokolde eksiklikler bulabilir veya tarafların beyanlarını tam olarak alamayabilir. Bu durumda boşanma davası birkaç celsede tamamlanabilir. Ayrıca, mahkemenin iş yoğunluğuna göre dava süreci uzayabilir; genellikle bir aydan fazla sürmeyen bir süreç yaşanabilir.

• 2.6. Anlaşmalı Boşanma Süreci

Anlaşmalı boşanma süreci, ilk başvuru ile sonuca ulaşana kadar belirli adımlardan oluşur. Her ne kadar genel bir çerçeve mevcut olsa da, başvuru yapılan ilin mahkemelerinin yoğunluğuna ve diğer faktörlere bağlı olarak süreçte farklılıklar yaşanabilir.

Anlaşmalı boşanma davası, tarafların birlikte bir protokol hazırlayarak başvuru yapmaları ile başlar. İlk adımda, tarafların avukatları aracılığıyla mahkemeye başvuru yapılır ve dava dilekçesi ile birlikte protokol sunulur. Genellikle, başvuru sonrası yaklaşık 40 gün içinde mahkeme duruşma tarihi belirler. Duruşma tarihine kadar taraflar, birbirleriyle anlaşarak boşanma protokolünde mutabık kaldıklarını gösterirler.

Duruşma gününde, mahkeme, tarafların protokolünü ve tüm belgelerini değerlendirir. Eğer her şey usule uygunsa, mahkeme tek celsede boşanma kararını verir. Bu karar, eşlerin anlaşmalı boşanma talebine göre şekillenir ve protokolde yer alan maddeler mahkeme kararına aynen geçirilir. Mahkeme, verilen boşanma kararının gerekçesini 30 gün içinde hazırlar. Gerekçeli karar, taraflara tebliğ edilmeden önce mahkeme tarafından düzenlenir ve gerekçenin yazılma süresi oldukça belirgin bir aşamadır.

Gerekçeli karar, her iki tarafa tebliğ edildikten sonra, taraflar 2 hafta içinde istinaf başvurusunda bulunabilirler. Eğer istinaf başvurusu yapılmaz ya da taraflar istinaftan feragat ederlerse, boşanma kararı kesinleşir. Bu aşamada, kesinleşen boşanma kararı Nüfus Müdürlüğü’ne gönderilir ve tarafların nüfus bilgileri güncellenir. Bu adımlar tamamlandığında, anlaşmalı boşanma süreci genellikle 2 ila 3 ay içinde sona erer. Ancak, bir avukatın süreci iyi yönetmesi durumunda, bu süre daha kısa da olabilir.

• 2.7. Anlaşmalı Boşanma Protokolü

Anlaşmalı boşanma davası sırasında, tarafların üzerinde uzlaştıkları boşanma protokolü oldukça önemlidir. Bu protokol, tarafların tüm haklarını ve yükümlülüklerini düzenler. Protokol, tarafların evlilik sırasında elde ettikleri mal varlıklarının paylaşımından, çocukların velayet durumuna kadar pek çok konuyu kapsar.

Anlaşmalı boşanma protokolü yazılı olarak hazırlanmalı ve ıslak imzalı orijinali mahkemeye sunulmalıdır. Bu protokol, boşanma davası açılırken mahkemeye teslim edilir. Protokol, mahkeme tarafından aynen onaylanır ve kararın hüküm kısmına dâhil edilir. Eğer taraflar anlaşmalı boşanma talebini davası sırasında değiştirmek isterse, yeni bir protokol hazırlanıp mahkemeye sunulabilir.

Mahkeme, tarafların hazırladığı protokolü inceledikten sonra, bazı hususlarda müdahalelerde bulunabilir. Özellikle nafaka miktarı, çocukların bakımına ilişkin düzenlemeler gibi önemli konularda hâkimin önerileri olabilir. Ancak, mahkeme tarafların anlaşmalarını kabul etmeden önce, protokoldeki hükümleri gereği gibi incelemek zorundadır.

• 2.8. Anlaşmalı Boşanma ve Mal Paylaşımı

Anlaşmalı boşanma davasında, mal paylaşımı tarafların ortak kararı ile yapılır. Evlilikte edinilen malların nasıl paylaşılacağı, protokolde açıkça belirtilmelidir. Mahkeme, tarafların mutabık kaldığı mal paylaşımını onaylar ve boşanma kararı ile birlikte geçerli kılar.

Eğer boşanma protokolü eksik ya da yanlış bir şekilde hazırlanırsa, mal paylaşımı için ayrı bir dava açılması gerekebilir. Bu durum, tarafların ileride hak kaybına uğramamaları adına önemlidir. Mahkeme, protokole geçirilmiş düzenlemeleri esas alarak mal paylaşımını karara bağlar. Bu karar, tapu işlemleri gibi resmi işlemleri de kapsar.

• 2.9. Anlaşmalı Boşanma Protokolünün Bağlayıcılığı

Anlaşmalı boşanma protokolü, taraflar için bağlayıcı niteliktedir. Taraflar, protokole uymak zorundadırlar. Protokol ile ilgili herhangi bir anlaşmazlık durumunda, yasal işlem başlatılabilir. Örneğin, bir tarafın ödemesi gereken nafakayı ya da tazminatı ödememesi durumunda icra takibi yapılabilir. Benzer şekilde, protokoldeki bir borcun yerine getirilmemesi durumunda, ilgili taraf, mahkemeye başvurabilir ve borçlu aleyhine yasal işlem başlatılabilir.

Anlaşmalı boşanma süreci sonrası, yeni delillerle açılacak davalar, protokolün iptal edilmesine neden olabilir. Fakat boşanma kararı kesinleştikten sonra, yeni delillerin ileri sürülmesi mümkün değildir. Bu nedenle, anlaşmalı boşanma süreci ve protokol hazırlanırken dikkatli olunmalı, uzun vadeli sorunların önüne geçilmelidir.

• 2.10. Kadının Hakları ve Anlaşmalı Boşanma

Anlaşmalı boşanma sürecinde kadının hakları da önemlidir. Kadın, boşanma protokolüne nafaka, mal paylaşımı, tazminat ve diğer taleplerini ekleyebilir. Anlaşmalı boşanma sırasında haklar ihmal edilmemeli, kadının talepleri protokole dâhil edilmelidir. Kadın, protokolde yer alan nafaka, tazminat gibi haklarını almak için boşanma kararının kesinleşmesini beklemelidir. Ancak, boşanma sonrasında herhangi bir değişiklik talep edilemez.

• 2.11. İstinaf ve Anlaşmalı Boşanmadan Vazgeçme

Taraflar, anlaşmalı boşanma kararına itiraz etme hakkına sahiptir. Ancak, anlaşmalı boşanma protokolüne dayanarak, taraflar istinaf hakkından feragat edebilirler. Feragat, yazılı bir dilekçe ile mahkemeye sunulmalıdır. Bu durumda, mahkeme kararının kesinleşmesi sağlanır ve taraflar, anlaşmalı boşanma kararı üzerine hiçbir işlem yapamazlar.

Taraflar, anlaşmalı boşanma davasının sonunda verilen karardan vazgeçebilir ve çekişmeli boşanma davasına devam edebilirler. Bu durum, anlaşmalı boşanmanın başlangıcında tarafların talep ettiği tüm anlaşmaları geçersiz kılmaz. Ancak, boşanma davasından feragat etmek, taleplerden feragat anlamına gelir.

3. Anlaşmalı Boşanma Protokolünde Neler Olabilir?

Anlaşmalı boşanma protokolünde yer alması gereken temel konular şunlardır:

• Çocukların velayeti
• Yoksulluk nafakası
• İştirak nafakası
• Maddi ve manevi tazminat
• Ortak mal varlıklarının paylaşımı

Bu düzenlemeler, mahkeme tarafından onaylandığında bağlayıcı hale gelir. Taraflar, boşanma sonrasında bu hükümlere uymak zorundadırlar. Protokolün iyi hazırlanması, gelecekteki olası anlaşmazlıkların önüne geçilmesi için büyük önem taşır.

4. Boşanma Protokolüne Eklenebilecek Ekstra Konular ve Anlaşmalı Boşanmanın Yönetimi

• 4.1. Taşınmazların Devri

Boşanma protokolüne eklenebilecek bir diğer önemli konu, evlilik sırasında edinilen taşınmazların nasıl paylaşılacağıdır. Taraflar, belirli taşınmazları birbirlerine ya da çocuklarına devretmeyi kararlaştırabilirler. Bu tür düzenlemeler tapu dairesine yansıtılmak üzere mahkemeye bildirilmelidir. Taşınmazların tapu kaydında herhangi bir eksiklik veya hata olması durumunda, ilgili taraf tapu kaydının iptali için dava açabilir. Bu tür davalar, 10 yıllık bir zamanaşımı süresine tabidir ve zamanında yapılması gerektiği için hukuki süreçlerin doğru bir şekilde yönetilmesi büyük önem taşır.

• 4.2. Velayet Düzenlemeleri

Anlaşmalı boşanmalarda, velayet hakkı da önemli bir konudur. Eşler, boşanma sırasında çocuklarının hangi tarafla yaşayacağı konusunda ortak bir karar verebilirler. Ancak, mahkeme, tarafların kararını her zaman onaylamayabilir ve velayeti başka bir tarafa verebilir. Velayet konusunda yapılacak anlaşmanın mahkeme tarafından uygun bulunmaması durumunda, kararın değiştirilmesi için dava açılabilir. Taraflar arasında ortak velayet üzerinde anlaşma sağlansa bile, hâkim, çocukların menfaatlerini göz önünde bulundurarak karar verebilir.

• 4.3. Nafaka Talepleri

Anlaşmalı boşanma protokolünde, eşler nafaka konusunda da anlaşmaya varabilirler. Yoksulluk nafakasının ödenip ödenmeyeceği tarafların isteğine bağlıdır. Eğer taraflar, protokolle nafaka ödenmesine karar vermezlerse, sonradan nafaka talep etmek mümkün olmayacaktır. Ancak, iştirak nafakası için geçerli bir durum farklıdır. Eşler, anlaşmalı boşanma sırasında iştirak nafakasını gündeme getirmemiş olsalar bile, gelecekte nafaka talep edebilirler.

• 4.4. Soyadı Kullanımı

Boşanma sonrası, kadının eski eşinin soyadını kullanmaya devam etmesi konusu, anlaşmalı boşanma protokolüne dâhil edilebilecek önemli bir konudur. TMK’ya göre, bir kadın evlendikten sonra kocasının soyadını alır. Ancak boşanma gerçekleştiğinde, kadının bu soyadını kullanmaya devam etmesi için eşinin onayı gereklidir. Anlaşmalı boşanma protokolünde, kadın erkeğin soyadını kullanmaya devam edeceğini belirtirse, bu hüküm mahkeme kararına dâhil edilerek geçerli olur. Sonuçta, mahkeme bu konuda bir karar vererek, soyadı düzenlemesini nüfus müdürlüklerine bildirir ve ilgili değişiklik kaydedilir.

• 4.5. Kira ve Aidat Ödemeleri

Boşanmış çiftler, özellikle çocukları olanlar için, çocukların yaşamını sürdüreceği evin kira ve aidat gibi giderlerinin nasıl karşılanacağını da protokole dâhil edebilirler. Bu konuda yapılacak bir düzenleme, taraflar arasında gelecekte yaşanacak anlaşmazlıkları önlemeye yönelik önemli bir adımdır. Anlaşmalı boşanma protokolünde böyle bir ödeme düzenlemesi yapıldıysa, protokolde belirtilen hükümlerin yerine getirilmemesi durumunda icra takibi başlatılabilir.

• 4.6. Kredi Borçlarının Ödenmesi

Boşanma sırasında, çiftler arasında hala devam eden kredi borçları hakkında da anlaşmalar yapılabilir. Örneğin, eşler, birlikte aldıkları kredilerin ödenmesi konusunda hangi tarafın hangi taksitleri ödeyeceği hususunda bir protokol düzenleyebilirler. Bu tür bir anlaşma, borcun hangi eş tarafından üstlenileceğini açıkça belirtir ve mahkeme kararıyla bağlayıcı hale gelir. Eğer anlaşmalı boşanma sonrası taraflar bu anlaşmaya uymazsa, ödeme yükümlülüklerini yerine getirmeyen taraf aleyhine icra takibi başlatılabilir.

• 4.7. Boşanma Protokolünün İptali ve Yasal Süreçler

Anlaşmalı boşanma kararının kesinleşmesinden sonra, protokole aykırı bir durum ortaya çıkarsa, taraflar iptal talebinde bulunabilirler. Ancak, protokolün iptali ancak istinaf süresi içerisinde yapılabilir.

5. Sonuç

Anlaşmalı boşanma, tarafların anlaşarak boşanmalarını sağladığı ve çoğu zaman daha kısa sürede sonuçlanan bir süreçtir. Ancak, her iki taraf için de en uygun çözüme ulaşmak ve uzun vadede sorun yaşamamak için protokolde dikkat edilmesi gereken birçok husus vardır. Anlaşmalı boşanma protokolü, doğru bir şekilde hazırlanmalı ve mahkeme tarafından onaylanmalıdır. Taraflar arasında yaşanabilecek herhangi bir anlaşmazlık durumunda, yasal süreçler devreye girer ve bu süreçler dikkatlice yönetilmelidir.